Ortografixa kontuak

Ortografixia moldatzeko kriterixo nagusixak honek izan dira:

  • EIBARKO EUSKERA MINTEGIA: Eibarreraz idazteko oiñarrizko erizpidiak (1997) (EIOE)
  • Goiko liburutxuko 17. puntua ez da bete hiztegixa moldatzerakuan: edutezko genitiborako, TEk sistemaz -n kasu markia erabiltzen dau eta eguneroko berbeta jatorrian be holan egitten da. Hori kasu markiori beti-beti ejenpluan daguan ezkeriok, eziñezkua da inesiboko kasu markiakin nahastatzia. *

Dana dala, beste gauza batzuk be aittatu bihar dira, beti be Eibarko erabillera jatorrari erreparauta:

  • 4.1. Konsonante frikari txistukari eta afrikarixak, euskera baturako normalizauta daguan moduan ipini dira normalian: " s / z /x", "ts / tz /tx", Eibarko fonemak bakarrik "s, x" eta "tz, tx" diran arren. Afrikarixa apikarixia ("ts") dauken berbak, Erabillerian barruan ipini dogu zelan esaten dan, "tz" ala "tx".
  • 4.2. Bokal arteko konsonantiekin zelan jokatu dogun: "-h-, -g-, -r-, -d-...". Esate baterako: "ma(ra)smia, ze(r/d)ena, ke(re)ixia, ata(r)ixa, a(r)apua"...:
    • 4.2.1. Silaba osua beti galtzen dabenian, hori silabiori kendu eta premiñia badago, gero aitzen emon forma osua. Esaterako: "Letz. Jat. legez".
    • 4.2.2. Bokal luziak erabiltzen diranian ("mats /maats", kasurako), forma osuena ipiniko da: mahats; aapo arapo; leen legen.
    • 4.2.3. Berbia dana dalako konsonante barik "lexikalizauta" dauanian, diptonguak sortuta esaterako, forma laburra ipiniko da: atari, atai /atei; argizari, argizai; eguraldi, egualdi; keixpe, bialdu, euki, aitxu, aitzen emon, ganau, aiña, aiskidatu, beitxu, zartaiñ....
    • 4.2.4. Bokal arteko konsonantia galtzia batzuetan bai eta bestetan ez pasatzen bada, sarreran osorik ipini, eta aldaeretan parentesi artian. Normalian, leherkari belare ahostuna izaten da, "g". Esaterako: "na(g)usi, u(g)ezaba, e(g)in, be(g)iratu, a(g)indu, eza(g)utu...".
    • 4.2.5. Kontrakua pasatzen danian, "bihar" ez dan konsonantia sartutakuan zer egin?: "egun, igez, igesi egin, zegozer, legun, negurri, ago, zugaitz": HB-ko formak gorde doguz sarrerarako, eta bestiak Aldaeren artian laga doguz. Esate baterako: Ehun. Ald. egun. "Egun errialekua galdu jakola diño Pellok, kaletik etxerakuan".
  • 4.3. "H" letria, batuan daukan gehixenetan ipini dogu, Eibarren bokal luziakin esaten danian ("mahats"), bakarrakin esaten danian ("txahal, lehen, kehe, mehe, zehe, mahai..."), adornurako danian be bai ("gehixago, hil"), eta baitta "trabarako" danian be ("zihatz /zihetz, mihetz") * .
  • 4.4. Alternanzia fonetikuak:
    • 4.4.1. Bokal eta diptonguenak:
      • Berba barruan danian: "edar/eder; potzo/pozo//potzu/pozu". Bat sarrerarako laga dogu, eta bestia(k) aldaeretarako.
      • Berba amaieran (-e/-a, -o/-u, -ai/-ei...) danian, sarreran sartu doguz forma bixak: "hoda /hode; sagu /sago" esate baterako.
    • 4.4.2. Konsonantienak. Konsonantienak eta bokalenak. Holakuetan, bat sarreran laga dogu eta beste danak aldaeren artian. Esaterako:
      • "p/f" berba barruan: "lapiau/lafiau".
      • "p/b/m, d/r, g/k, d/t, l/r": "tejabana /tejamana, bakillau /bakallau /makillau; sabai/sapai"; "gorputz /korputz"; "alkondara /arkondara" eta abar.
      • "ll/ld/ldd, ñ//nd/ndd": "billur /bildur /bilddur, billotx /bildotx /bilddotx"; "txiñurri /txindurri /txinddurri, brindoi /briñoi /brinddoi; zenbat /zemat" eta abar. Zer egin dogun honekin:: HB-tik hurren daguan formia sarreran laga dogu, baiña beti Eibarko erabilleriari be erreparauta. Esate baterako, "trunboi / trumoi" trumoi sarrerarako eta bestia aldaeretan.
  • 4.5. Sabaikarizaziñuak gorde, eta idatzi egin doguz, EIOE-n diñuan moduan. Frikari txistukarixetan be bai: esate baterako, "haixe, elixa". Sarreretan, ostera, ez da bete EIOE-n palatalizaziñuan gaiñian esaten dana berba amaieretan. Ejenpluetan bai barriz. Esate baterako:
    • 4.5.1. Konsonante palatalen aurrian normalian -i- eskribidu dogu, palatalizaziño osua egon arren be * , HB-ko jokerak gordeta. Berba batzuetan salbuespena egin dogu, palatalizaziño osua erakutsixaz: "-kotx (bakotx, hirukotx...), apatx, hatx, motxaille/motxailla, patxar, atxekixa, jatxi (HB-n "jaitsi"), atxur, gatx ("difícil" esanguriakin; baiña "gaitx" "gaitz; enfermedad" esanguriakin)), zurkatx, antxiña" eta abar. Erderatik hartutako berba batzuetan be ez dogu "-i-" ipini: "abellana, kañoi", esaterako.
    • 4.5.2. Leherkari ("tt") ala afrikari ("tx") sabaikarixan artian, normalian "tt" erabili dogu, bai sarreretan bai aldaeretan * . Orduan, goguan euki bihar da "tt"-kin ipini doguzen berba danak, esateko moduz, beste aldaera bat daukela ahozko jardunian, "tx"-duna, gaur egunian Eibarren nagusi.
    • "HIL. "Matar". ''Laguna hill eban''".
  • 4.6. Alkartutako berbak zelan eskribidu diran:
    • Normalian, Euskaltzaindiak esandakuak bete dira. Baiña sarrittan gatxa izan da sarrerako elementua(k) berba bakar bat ala sintagma nominal bat dan erabagitzia. Lexikalizaziñua (alderdi semantikua eta fonetikua aintzat hartu dogu hori jorratzerakuan) zenbateraiñokua dan, dana lotuta, ala gioiakin, ala aparte idatzi dogu. Halan da be, "izen + adjetibo" alkarketetan, esate baterako, parekua topau dogunian, OEH-ko bidiari men egin detsagu eta aparte eskribidu dogu esanguratzat konzepto bakarra daben berbia: TXAKUR HAUNDI [txakur handi]: perra, perra gorda" esate baterako, nahiz eta esan, [txakurráundi] esaten dan, azento bakarrakin (ez da ba, sintagma nominal bat, izen bakarra baiño: lexikalizauta dago). Beste batzuetan, dana batera ipini dogu; esaterako, "BEDARRONDO: heno". Noiz edo noiz, lexikalizaziñua ziherokua ez dala uste izan dogunian, edo dana alkartuta fonetikamente-grafikamente txokantia emoten dabenian, gioia ipini dogu ( - ), "BEGI-OKER [betoker]: bizco, estrábico, estrabón, torvo"-n kasuan esate baterako.