Goguan euki dittugu berben jatorrixan inguruan hainbeste lagunek aittatzen dittuen kriterixuak, baiña geure biharrerako moldatuta:
"Euskaltzaindiak, lehenbizi, orain artean bere izenaren pean argitaratu dituen hitz zerrenda eta hiztegiak aztertu behar zituen, eta horietako hitzek Hiztegi Batuan izan behar zuten forma eta edukia erabaki. Nolanahi ere, hitz horiekin batera, orobat bildu ditugu Hiztegi Batuaren lehen idatzaldi honetara gure literatura tradizioan ongi finkaturiko hitzak, eta baita azken hogeita hamar urteotako testuetan agertzen direnak ere, osaera zuzenekoak izanik premia bati erantzuteko egokitzat jo direnean" (EUSKALTZAINDIA, 2000, 482).
"[Azkuek] euskaran erro luzeak bota dituzten hitzak zokoratu edo bigarren mailan utziko ditu askotan. Eta beste batzuk, aldiz, errorik ez dutenak, edo, izatekotan, guztiz erkina dutenak, lehen tokian jarriko.
Altube izango da joera honen kritikaririk handiena (...) argi eta garbi ezarriko du zein den hiztegigilearen egitekoa. Ez ditu hark hitz guztiak maila berean jarri behar. Maiztasunari, zabalerari eta hitzak hizkuntzan duen erroztapenari behar dio begiratu. Zenbat eta erabiliago den hitz bat, zenbat eta sustrai sakonagoa duen hizkuntzan, orduan eta jatorragoa da hitz hura, edozein tokitatik datorrelarik ere.
Altubek asmatu eta bataiatuko du kontu hontan argi handia egotzi duen bereizpen zoriontsu hura: Alegia, gauza bat dela erdal hitza eta beste bat, zeharo beste bat, gero, erdaratiko hitza. Erdaratiko hitza euskal hitza izan daiteke, eta da, euskaran erro sakonak baldin baditu" (L. VILLASANTEk, in R.M. AZKUE, 1984, 13).
"En la lengua vasca como en otras, es propio lo que el uso ha apropiado y el origen es cosa que sólo interesa de una manera central al que se ocupa de etimología; la distinción entre léxico patrimonial y préstamos tampoco tiene más que un valor relativo. Una lengua y su léxico son algo dado, que merece ante todo respeto. Es, en efecto, paradójico pretender que es vasco un neologismo que se acaba de crear y negar esta condición a un término que nuestros antepasados han venido usando sin interrupción desde hace muchos siglos. (...) Lo que ahora nos interesa es que la línea entre lo que podemos llamar léxico plenamente vasco y el extraño es vacilante y, como consecuencia, que la demarcación habrá de hacerse de una manera arbitraria, por casuística, y con arreglo muchas veces a preferencias subjetivas (...) Por otra parte, la etimología es algo que, en principio, debe mantenerse cuidadosamente separada de la lexicografía descriptiva. ¿Hará falta decir, además, que el estado de la etimología vasca es todavía bastante primitivo? (...) Salta a la vista que la etimología tiene que basarse en la descripción, y no a la inversa" (K. MITXELENAk, in R.M. AZKUE, 1984, 31-32).
Horrek esan gura dau prestamuak (erderatik euskerara gehixen bat) asko dagozela hamen hiztegixan, pareko euskerazko berbia euki ala ez. Horretarako goguan euki dogu egunero erabiltzen dan ala ez, eta esanguria. Erderazko esangura bardiña dauken berbak be badagoz, Eibarren asko erabiltzen diralako; beste batzuetan euskeraz eta erderaz esangura diferentiak daukez, eta horrek duda barik sartu doguz * . Erderazko berbak euskeratutakuan, geuregandutakuan aldaketa fonetikuak dagozenian be, eta dana dalako berbia erabiltzen bada, ez dogu erreparorik euki sartzeko.
Aparteko arazua izan da erderazko ordezkuak emotia, eta kontrakua. Batzuetan euskerazko berbendako ez dago erderazko berbarik, eta lokuziñua edo perifrasisa ipini bihar izan dogu Baliokide legez. Bestetan kontrara pasatzen da, eta euskeraz lokuziño edo perifrasisak darabiguz erderaz berba bakarrakin esaten dana aitzen emoteko. Holakuetan, bestiak egitten daben moduan * , ordezko berbian lekuan azalpentxua egin da.
