Jolas eta jokuak
amatxoka ibili. esap. (IL). Jugar a ser padres; jugar a padres y madres. Afariketan diharduela, "Iñoiz, ume tarteko batek esango dau oiñ bera dala ama eta lehengua alabatxua, eta bakotxaren funziñuak aldatuz jarraitzen dabe afáriketan. Hor sortzen da beste jolas bat: Amatxoka ibiltzia" (IL, 79).
Amatxoka ibiliko gara? / Amatxoka jolasten gabiz.
árraka. iz. (JSM). Juego con nueces. "Haurren jolasa, árria neurri dela; gehienetan intxaurrekin egiten da" (JSM-ek, in TE, 763)./ "Intxaurrekin lehenago, gero zapata.takoiekin (tako eta arra)" EEE.
Eskolan sartu aurretik árraka eitten genduan Untzagan.
burdixan jolas. iz. (ETNO). Juego del carro. Umiak burdi gaiñian egitten zeben jolasa. Bat burdixan partikan jartzen zan, eta bestiak burkoltzan. Gero, txandaka, aldatu egitten ziran, partikia gora eta behera, aldixan-aldixan, bulpartikan zeguana jeitsi eta burdi gaiñeko bat partikara igoz.
Partikian puntan bat jartzen zan; bestiak burkoltzan. Eta partikan zeguanak esaten zeban: "Kukurruku" eta beste batek "zer bihozu?". Eta azkenian, "zeiñi?" eta "fulanitari". Eta orduan, hori puntara igo eta puntakua bajau. / -Kukurruku! -Zer bihozu? -Artua (gaztaia) ta ogixa! -Zeiñi? -Fulanori. / Txutxurrutxu! Ze biozu? -Arrautzia! -Zetako? -Abariandako! -Abariak zetako? -Mezia emoteko! -Mezia zetako? -Zerura juateko!". Ik. kukurruku.
medioka. iz. (IL). Modalidad de jugar al potro. Astoka jokuko modu bat da: katiguan gaiñetik pasau bihar, erreixa batetik salto eginda; erreixia geruago urriñago ipintzen zan, harik eta batonbat jausi arte (IL, 84).
"Medioka" deitzen jakon beste joku honetan katigu bakarra jartzen zan eskuak belaun gaiñian jarri eta makurtuta. Bera euan lekutik tarte batera arraixa bat markatzen zan eta beste lagun guztiak arraixa hartatik egin bihar izaten eben salto eta asto-katiguaren gaiñetik airian pasau. Danak pasatzen baeben, arraixia urrindu egitten zan.. Ik. astoka, astoka-txitxaka, kuarta-mantaka, saltalasoka.
asaje. iz. (TE). Taba; tanto, a las tabas. Jolasian ibiltzeko bildots edo ardikixan hazurra.
Ein ditturan asajiekin irabazi detsut. / Zenbat asaje ein dittuzu aldi honetan? Ik. apone, tortolos, tortolosetan egin. Asaje berbia tortolosetan egitteruzkuan kantatzen da: "asaje bat, asaje bi...". "Apone bat, apone bi..." be kantatzen da.
asajietan egin. du ad. (TE). Jugar a las tabas. ILek azaltzen dau, detalle askokin zelan jokatzen zan: IL, 80-82. Prinzipalena: "Lau tortolosekin jokatzen zan. Lau tortolos eta trapuzko pelotatxo bat. Lau tortolosok esku batian hartu eta mahai gaiñera botatzen ziran, mahai gaiñera edo, lurrera (...) eta, bota ondoren, tortolosak edozein posturatan geratzen ziran lurrian. (...). Joku oso batek lau parte dittu; lehelenguak putzasajé izena dauka, bigarrenak bixák, hirugarrenak hirurák eta laugarren partiak erregeák" (IL, 81).
Eskola neskatxak asajietan eitten eben tortolosekin, sartzeko ordura arte. Ik. apone, tortolos, tortolosetan egin. Eibarren askoz gehixago erabiltzen da tortolosetan egin (ETNO).
tute. iz. (TE). Tute, juego de naipes. Tutian ein genduan Katillunian goizaldera arte. / Tute jokuan parerik bakua zan Itxurbe. (Zirik 88).
arre, arre, mandako. esr. (ETNO). Arre borriquito [canción infantil]. Ume txikixa altzuan hartuta, eta nagusixan hankak mobiduaz kantatzen dana.
Kantua: "Arre, arre mandako, bixar Tolosarako, etzi Panplonarako. Handik zer ekarriko? Zapata ta gerriko!".
