xapi. interj. (NA). Voz para espantar a los gatos. Anton. mix. xaxaka (xaixaka). adlag. (AN). Tentando, provocando. Tentatzen. Eta Kokole zan baten xaixaka Martxelon aurka. (Ibilt 254). Ik. axaxa emon, xaxau. xaxau, xaxatze [xaxatu]. du ad. (ETNO). Azuzar, inducir, provocar [para la lucha]. Ik. axaxa emon, xaxaka. xemei (xemai, semei). iz. (JSM). Moneda de cinco céntimos, perra chica. Ik. txakur txiki, xemeiko. xemeiko (semaiko, xemaiko). iz. (ETNO). Moneda de cinco céntimos, perra chica. Pezetian bost zentimo (ETNO). / "Nombre que dábamos a la moneda de cinco céntimos" (TE, 721), "También decíamos xemaikua, que en nuestra infancia equivalía al cobre de cinco céntimos" (TE, 510). Xemaikua eta txakur txikixa ziran diru bat. / Zenbat zonan soziedadia be? Gauza haundirik ez, erriala edo... "veinte céntimos", txakur haundi bi hillian. Hillian e? Ta eurak txakur haundi bixak be amari lapurretan ein bihar... Plazakora edo bialtzen giñuzenian, ba, patatak eta, kilo bi hartzera, xemeikua merkiago ta ha xemeikua amari ostu ta poltsillora. Sagarrak, dozena bi hartzera merkiago ta beste txikita bat hantxe ta... Amari ostu etxera baiño lehenago ta... Azia, azia be... zer? Hiru xemeikokin edo txakur haundi bikin ha be plazan eguanik haundiña! Akordauta be, e? Horrek gauzok.... / Xemeikua, baitta ezaututa be bai! Bost zentimokuai esaten jakon xemeikua, bost zentimokuai. Zan, oingo durua, bai? Horretxen tamañokua, kobrezkua. Ta txakur-haundixak be, kobrezkuak, ezautu dittut nik. Ta erriela be bai! Erriela, zuloduna, oingo bost durokua baiño haundixagua, oingo duruan tamaño ingurukua, erdixan zuluakin, erriela!. / Harekin bizikletiakin hasi nintzan honek zirkoko gauzak eitten. Untzaga plazan eitten nittuan bizikleta gaiñian: bizikletia bota eta jaiki... eitten nittuan eta jentia pozik. Eta batak xemeiko bat emoten estan eta bestiak perrotxo bat, baiña ni, pozik.... / Juergia han da juergia hemen, xemeiko barik geldittu zan. (Zirik 142). Ik. errial, lamaiko, txakur haundi, txakur txiki, xemei, errialbiko.  Batzuetan céntimo esanguriagaz be erabiltzen da. xemeiko barik. esap. (ETNO). Sin dinero, sin un duro, sin chiquita. Hárek be xemeiko barik hasi ziran hortz-etxegiñan euren taillartxuakin eta oiñ otxinduta dagoz. / Beti juergia han eta juergia hemen, xemaiko barik geldittu zan. Ik. narrua kendu, narrugorrittu. xingel [zingil]. izond. (AS). Frágil, de poca consistencia. Ik. single. xokbora. iz. (ETNO). Agolletado (en ánima de cañón). Eskopeta-kañoian puntan arimian diametrua gitxitzia, tiro luzietan perdigoien sakabanatzia txikixagua izan deiñ. Ez dok izaten xokbora bardiña kañoi guztietan, (full edo half). / Kañoi biko eskopetarik gehixenetan, ezkerreko kañoia izaten da xokboraduna.. Ik. txoke, arima.  Inglesetik hartutako berbia: choke-bored (full-choke-bored, half-choke-bored). xx. interj. (ETNO). ¡silencio!; ¡callando!. Xx! Ixillik! Umia lo dago-eta. / -"Mutillekin?! aurretik jakittia hobe eta gero komeni jakona ein deixala... Albokuari aurretik noberak frenuak! Alto la retaguardia!", -"Xxxx! xxxx!", -"Parkatu, e...?!". / Xxx! oiñ ixildu!.  Nahi beste luzetu leike, zelako indarra emon nahi jakon. xxiii . interj. (ETNO). Voz para acallar a la gente.Isildu eraitteko. Ik. txist.

xapi