zabal. 1 . zabal. izond. (TE). Ancho,-a, amplio,-a, extenso,-a. Durangokua, ibar zabala eta argixa. / Eta errixua, Frantzian zabaletarikoren dala [...]. (Ibilt 455).
Anton. estu, bedar. 2 . zabal. izond. ( -). Tolerante, de espíritu abierto. Pentsakeraz estua ez dana.
Pentsakera zabalekua, alkarrizketarako egokixa.
Ik. eregi. zabaldu, zabaltze (zabaldutze). 1 . zabaldu, zabaltze ( zabaldutze). du ad. (TE). Ensanchar, ampliar. Zabalera haundixagua emon.
Arraterako bidia, zabaldu dabe ixa metro bi. 2 . zabaldu, zabaltze ( zabaldutze). da/du ad. (TE). Abrir(se), desplegar(se). Batuta daguana edo itxitta daguana eregi.
Zabaldu dabe elixako atia. / Goizian goizago atia zabaltzia, nere zeregiña. zabaletara. adlag. (TE). A lo ancho. Luzetara eta zabaletara neurtu bihar dozu salgei daguan sailla. zabalik. adlag. (TE). Abierto. Zabalik laga dot ataiko atia. / Lagaik atia zabalik. (Zirik 25).
/ Matraillan eskua zabalik ebala. (Ibilt 468).
/ [Zalduna] begixak zabalik. (Ibilt 468).
/ Kant. Hendaian nago txoraturikan zabal-zabalik begira...
Indartzia nahi danian repetiduta erabiltzen da: zabal-zabalik.
zabalki. adlag. (TE). Abiertamente; tranquilamente. Zabal, ardura barik. Zabalki dabill alde guztietara, iñon bildur barik. Ik. nasai, zabal. Gitxi erabiltzen da. zabalkote. izond. (TE). Bastante ancho,-a. Haundikote, lorikote, sendokote, zabalkote... / Gizon lorikotia; etxe zabalkotia; mutill haundikotia. zabaltasun. 1 . zabaltasun. iz. (TE). Anchura; amplitud. Zeruen zabaltasuna betetzen eban argi bat. 2 . zabaltasun. iz. (TE). Alivio; tranquilidad; desahogo; sosiego; paz. Legorrera heldutzerakuan hartu genduan zabaltasuna ez da neurtzekua... zabaluna [zabalgune]. iz. (TE). Explanada, llanura; ensanchamiento. "Parte ancha de una cosa" (TE, 722). Garai dagon zabaluna baten da herrixa. zabur [zabor]. iz. (TE). Desecho; basura; residuo; detritus; detrito. Damaskiñoko bihar-lekuetan batzen ziran zaburrak, frantses batek erosten zittuan urria ataratzeko. Ik. zakar. Normalian pluralian. zaburrerixa (zaburrikerixa) [zaborreria]. iz. (TE). Basura; desecho; residuo; desperdicio. "Toda clase de desechos y basura" (TE, 640).
Herri guztiko zaburrerixia soluetan zabaltzen eben ongarritzat. / Tximiñueri abillanak, hurrak, ezkurrak, naranja azalak eta horretariko zaburrikerixak emon ezkero. (Zirik 112).
zahar. izond. (TE). Viejo,-a, anciano,-a; mayor; antiguo,-a, viejo,-a. Adin haundikua; norbaittekin konparauta, harek baiño urte gehixago dittuana; seme-alaben artian urte gehixen dittuana; antxiñakua, aspaldikua.
Esaten dabe diabruak asko dakixala, zaharra dalako. / Nere onerako edo txarrerako, ni zu baiño zaharrago naiz. / [Fraille] gaztienak laga eban zaharrena eskubide honetan lehelengotzat. (Ibilt 455).
Ik. zahartxo. zahartasun. iz. (TE). Vejez; ancianidad; senectud; senilidad. Zahartasuna da illunabarra leztxe, onenian be zegozer tristia dabena. zahartu, zahartze ( zahartutze). da/du ad. (TE). Envejecer(se), hacerse viejo,-a. Zahar bihurtu; zahartzarora heldu.
Danok bizi gura dogu, eta iñok bez zahartu gura. / Zahartutzia, siñalia gazterik hill ez zarana. / Zahartzia ederra (da) ondrautasunian bizi izanda. / Zahartu, gaztetu, aurreratu, hurreratu, amandratu, gaiztotu. zahartxo. izond. (OEH). Viejito,-a. Eibarko atso zahartxo bat, burutik eitten ebala ta, eruan eben Santa Agedako zoro-etxera. (Zirik 21).
Ik. zahar. zahartzaro. iz. (JSM). Vejez, senectud, ancianidad [tiempo]. Zer dau zahartzaruak? (Tit. Zirik 109).
/ Han eiñ eban bere zahartzaro baketsua. (Ibilt 490).
Ik. zahartzara. |
Babesleak
