ar-eme. iz. (TE). Macho y hembra. Usuak haztekotan, ar-emiak erosi biharko dittuzu. Pluralian erabiltzen da: ar-emiak.
araba-. aurr. (ETNO). Prefijo que añadido a otra palabra denota exótico, foráneo. Bertakua ez dan, edo kanpotik etorrittako animalixa eta landare klasiak adierazteko erabiltzen dan aurrizkixa.
Ik. asto-, basa-, txori-. arabar (arabatar). izond. (TE). Alavés. Samaniego, hainbeste friztiren kontu polit bersuetan jarrittako jakintsua, arabarra zan. / Gure ama arabatarra zan, bere aitta Herniokua izan arren. araketa. iz. (ETNO). Labrar la tierra con la herramienta denominada en Eibar "aria". Eibarren aria esaten jakonakin lurra labratzia.
Garixa eittie, ba... ganauekin goldan, goldiakin goldan! Ta gero aratu ein biher! Hazixe erain, ta gero aratu ariakin! Eukitzen dau horrek ariorrek hogeta lau hortz-edo, ta harekin gero hazixe nahastau. Lurra erabili, harutz ta honutz ganauakin, zoluen. Horrek biharrok guk? Jesus! Sobra ikasitte gaoz! Dozena urte sobra!. Ik. goldaketa, jorraketa, saraketa. Aralar. l. iz. (TE). Aralar (monte). Gure aldietan, Akelar eta Aralar, mendi haren izena. Ik. Akelar mendi. aran. 1 . aran. iz. (TE). Endrina. "Fruto del espino" (TE, 147).
Aranekin egindako etxeko patxarana bai edarra!. 
Aranbeltz. gatxiz. (TE). Aranbeltz (apodo familiar). "Sobrenombre en Eibar de una familia" (TE, 147). Aranbeltz anaiak, bata kaxagiña eta bestia baskulagiña, bixak puntako bihargiñak. Arane. l. iz. (TE). Arane (lugar). "Una pequeña quebrada en Eibar" (TE, 147). Aranen bizi ziran ederto, ezkonbarri. arantza. 1 . arantza. iz. (TE). Espina, púa, pincho. Arantzia sartu jata orpuan, eta pausorik eziñ emonda geldittu naiz. 2 . arantza. iz. (TE). Espino, planta espinosa. Arantzadun edozein landara. / "Planta espinosa de que se forman en muchos casos los setos vivos" (TE, 147).
Arantziak lora zurixa emoten dau. Arantza zorrotzak dittu eta hesixetan jartzen da. Sasixa beste zugatz bat da, gerri luzekorra eta jarrailarixa dabena eta masustak emoten dittuana. Eibarren nahaste haundi samarra dago lahar, arantza, elorri, sasi berben artian. Orokorrian esan leike arantzia eibartar gehixenendako espino albar (Crataegus monogyna) zuhaitza dala, eta lahar/sasi erabiltzen dala zarza esanguriakin. Batzuek zarza esanguriakin darabixe arantza, eta orduan, elorrixa esaten detse espino albar zuhaitzari (ETNO).
3 . arantza. iz. (ETNO). Zarza (Rubus sp.). Ik. sasi, sasi-arantza, lahar. 4 . arantza. iz. (ETNO). Endrino (Prunus spinosa). Ik. elorri zuri. Elorri be ezaguna dan arren, gehixago erabiltzen da arantza.
arantza baltz. iz. (ETNO). Endrino (Prunus spinosa). Ik. aran. arantza zuri. iz. (ETNO). Espino albar (Crataegus monogyna). Ik. elorri zuri. arapo (apo, aapo). iz. (ETNO). Púa; nudo de árbol. Egurrak adarrak izan dittuan lekuan eukitzen daben zati biribildu gogorra.
Hauxe tronguau ebaten nenbillela tokau jatak arapua eta ixa apurtu jok zerria. Ik. egur-zan, izpi, korapillo. arasa. 1 . arasa (alasa). iz. (TE). Anaquel, balda, estante. Hamentxe arasia jarri biharra daukat, erosi ditturan liburu barrixentzat. / Lehengo sukaldietan arasak egoten ziran, ez zan armaixorik eta. / Ez eik ipiñi hor gauza gehixago, arasok ukat egin bihar juek-eta. / Botikarixuak erakutsi zetsan arasatik hartu eban ontzi bateko hautsa. (Ibilt 472).
Ik. balda, apal. aratian egin [aratean]. du ad. (TE). Nadar de espaldas. Atzeruzka, gora begira igerixan egittia (ETNO).
Aratian eitten dau hobeto ostian baiño. / Eibarko ume guztien moduan, Torrekua aldameneko igarilekuan ikasi najuan igarixan. Bihar dan moduan ez jakixat, baiña erdizpurdi bada be, aratian behintzat egitten juat. Holan errezagua, urik ez dok hartzen eta!. Ik. farrastada, igari egin, igarileku, murgil, igarixan egin. aratuste (aratoste). iz. (TE). Carnavales; Carnestolendas. "Los tres días de Carnes tolendas" (TE, 148).
Aratostiak jendia zoratzeko izaten dira. / Domekan, frontoian jeneralian; astelehenian Kasinuan; martitzenian Rialtuan... Ta gu danian ibiltzen giñan. Hiruretan pixkat ibili, ta komeni jakun lekuan geldittu. Behin juan gintzonazen Kasinora, ta han Kasinuan soziua zonan Luisan anaia; harek organizauta bailia. Ta agure zahar guztiak han; ta guk etara gizonak dantzara! Ala! Ta zaharrenetan etaratzen juan giñan, e? Akordatzen jatan neri; Villavella etara najonan nik. Ta dantzan zelan eitten jonan...! Neuk baiño hobeto eitten jonan dantzan harek! Agure zaharrak! Bueno, agure zaharra ez, baiña gure onduan zaharrak, bertako Kasinoko soziuak. (...) Ta gero, mahaixa erdixan, ta dana pastela! E? Ha zonan sakia, e? Ha zonan sakia ein pasteleri! Orduantxe kendu karetak haretxek jateko! Hor dakaguz erretratuak. Hara! Hi hauxe haiz ta hau Luisa; hau Teresa ta hau neu. Euki be ez dittun eingo igual honek? Badakanaz?. / Aratoste batzuetan koko jaztia nahi ei eban, baña iñok ez igartzeko moduan eta hori etzan (ez zan) gauza erreza. (Zirik 103).
/ Danen barregarri izan bazan be, Batista kojuak berak ez ei eban gutxi gozau aratoste haretan. (Zirik 103.
Ik. koko jantzi, karnabal, koko-txiki egun. Pluralian erabiltzen da: aratustiak; JMEk Bergaran zaharrak bakarrik erabiltzen dabela diño; Eibarren arrunta da.
aratuste egun (aratoste egun). iz. (TE). Carnaval; día de carnaval. Aratoste eguna danetik, koko jantzi dira gure gaztiak. Ik. koko-egun. aratuste ibili (aratoste ibili). esap. (TE). Andar de disfraz, disfrazarse; andar disfrazado. Aratustietan koko jantzi.
Haura, urte guztian dabill aratoste. Ik. koko jantzi. |
|
Babesleak
