atso. 1 . atso. iz. (TE). Mujer anciana, vieja. Erremona Marta, larogeta urtiegaz, harrixa baiño gogorragua ebillen atsua. 2 . atso. iz. (TE). Cariñosamente parienta / vieja . Bere gustoko gauzia daroiat nere atsuari, gaur dalako urtebete ezkondu giñala. "En Eibar, el recién casado llama atsua a su esposa, con cariñosa ironía que aquélla acepta a gusto, y en correspondencia le dice aguria al esposo, con agrado del oído de éste" (TE, 187).
atso zahar. iz. (NA). Vieja. Despektibua da. Atso zaharran izena, azkena! eta "agure zaharrana" eta "atzo zaharrana"?!... geu gara eta, enee! ke barbarida! atso-ipoin [atso-ipuin]. iz. (TE). Cuento de viejas, superstición. Sorgiñ ipoiñak, atso-ipoiñak siñistu ez biharrekuak. Ik. atsokerixa. Pluralian erabiltzen da. atso-sorgin. iz. (TE). Bruja; hechicera. Atso-sorgin batek siñistu erain zetsan aberatsakin ezkonduko zala. atsotu, atsotze ( atsotutze). da ad. (TE). Envejecer, hacerse vieja [referido a la mujer]. Gazterik atsotu zan, atsuegaz burua bat einda bizi zalako. / Atsotutzia zan eder haren bildurra. / Ez eban gura andrakume harek atsotzia. atsotxo. iz. (TE). Niña; viejecita. "Se dice cariñosamente de las niñas picoleras" (TE, 187).
Ikusten dozu atsotxu hau, zer politta dogun?! Ik. atxo. atun. iz. (TE). Atún. Marmitxekua eitteko, atunari gehittu bihar izaten jakoz kipulia, piparrak, tomatia, patatak eta ogi azalak. atunetan egon/egin/jardun. esap. (TE). Trabajar en la pesca del atún. Andramarixak aurretik, atunetan dau gizona Kantabria aldian. atunetara urten (atunetara juan). du ad. (TE). Salir/ir a la pesca del atún. Atunetara urten dabe Ondarruako mariñelak. atuntzu. iz. (TE). pesca del atún; temporada de la pesca del atún. Aurtengo atuntzua ona izan ei da. atxekixa (atxikixa) [aitzakia]. iz. (TE). Achaque, molestia, queja; excusa, pretexto. Atxekixia eta hilletia ugari badau beronek behintzat. Ik. hilleta. atxekixadun [aitzakiadun]. iz. (TE). Enfermo,-a; paciente. Atxekixadunez beteta beti osagille haren etxia. atxekixatsu [aitzakiatsu]. izond. (TE). Quejoso,-a, achacoso,-a. Keja batian, hilletia joten, atxekixia darixola ibiltzen dana. Hain zan atxekixatsua, benetan ziharduanian be ez genduan aintzakotzat hartzen. Ik. hilletatsu. atxiki. iz. (NA). Agarrar la pelota y lanzarla (no permitido en la pelota a mano). Pelotako berbia da. Joko zikiña esku-pelotan: pelotia harrika moduan jaurti.
Pelotia harrika jaurtzia, atxiki da hori. Ik. eskuzabal hartu / jo, harrika. atximurka egin (atxumurka egin, atximurtxika egin). du ad. (TE). Pellizcar; arañar. Katua izan balitz leztxe eitten eban atxumurka. Ik. atzamarka egin, atzaparka egin. Persona batzuk atximurka egin darabixe erderazko pellizcar esateko eta atzaparka/atzamarka egin erderazko arañar esateko, baiña ez da sistematikua.
atximurkada (atxumurkada). iz. (TE). Pellizco; arañazo. Arpegi guztia atxumurkadaz jositta eukan. Ik. atzaparkada. atximurkari (atxumurkari) [atximurlari]. izond. (TE). Arañador,-a, que araña; que pellizca. Denbora bateko eskola burruketan debekauta eguan bai haginka eta bai atxumurka eittia. Horregaittik "Aginkarixa" eta "Atxumurkarixa" gatxizen lotsagarrixak ziran. atxitxa-pipa. iz. (TE). Pipa de yeso. Basarrittarrak erabiltzen eben igeltsuzko pipia.
Aratostietan baserrittar jantzi eben umia, atxitxa-pipiagaz. atxo. iz. (TE). Niña; viejecita. "Suavización de atsua, para aplicarlo a las niñas pequeñas" (TE, 189).
Atxuori!, hiru urte baiño lehen atsokerixaz beteta zagoz eta! Ik. atsotxo. atxur [aitzur]. 1 . atxur [aitzur]. iz. (TE). Azada, azadón. Lurra lantzeko edo harrotzeko tresnia, zurezko kirtena eta honi lotuta xafla laua eta ahoduna dabena. Olagizonak agoia erdibitzeko erabiltzen eben (ETNO). Kaletarrak maillukiakin bezela, baserrittarrak atxurragaz ataratzen dabe bizimodua. / (Agoia) erdibittu bihar danian, imintten deutsa gatzamailliak atxurra, eta gabi-mailluak emoten deutsan joaldi edo kolpiaz erdibitzen da. 3 . atxur [aitzur]. iz. (TE). Borrachera; cogorza. Bart ikusi neban zure laguna atxur haundi batekin. Ik. atal. Lagun artian erabiltzen da. atxur haundi. iz. (ETNO). Azadón. atxur txiki. iz. (ETNO). Azadilla. Letxugak eta antzerako landarak sartzeko atxur txikixa. Ik. atxurkilla, jorrai. atxurrian egin [aitzurrean egin]. du ad. (TE). Trabajar con la azada, con el azadón; cavar. Egun guztia atxurrian emon dot, etxe azpiko soluan. Ik. atxurka egin, atxurketan egin. atxurka egin [aitzurka (egin)]. esap. (TE). Trabajar con la azada. Andra gazte ederra izan arren, atxurka eitten dau erreme soluan. Ik. atxurketan egin, atxurrian egin. atxurkada (atxurkara) [aitzurkada]. iz. (TE). Golpe de azada. Alkate jaunak jaurti eban lehelengo atxurkadia konzeju barrixa eitten ekitzerakuan. |
|
Babesleak
