tortoillo. iz. (NA). Grupo compacto, racimo. Mihuria holako tortoillua eitten da. tortola. iz. (JME). Prostituta (euf). Puta berbian ordezko eufemismua Hi, Basarri, Horrek ee... tortolen billa dabixaz, eta eruaixaz Gernikesianera. Ik. neskatxiki, usatortola. tortolos (tortoles). iz. (TE). Taba. "Tortolosa bildots, ardi edo adarixen hankako hazurtxo bat da. Ederrena adarixana izaten zan, baiña ez zan erreza izaten holakua jiratzia" (ETNO). Tortolesetara jokatzen zanian, adarixan tortolesa gauza haundixa izaten zan. / "Tortolesak"; "tortolosak" izan leike... Hori zela dan neskena... Tortolosetan neskak eitten eben, bai, neskak! mutillak ez dot uste. Ik. apone, asaje.  Eibarren tórtolosa eta ápone berbak erabiltzen dira, baiña ásaje berbia tórtolosetan egitteruzkuan kantatzen da: ásaje bat, ásaje bi.... Ápone bat, ápone bi... be kantatzen da. tortolosetan. iz. (ETNO). Juego de tabas.  Tórtolosetan esaten da. tortolosetan egin. du ad. (ETNO). Jugar a las tabas. "Tortolosetan egitteko lau tortolos eta pelotatxo bat (gehixenetan trapuzkua, edo ostian harritxua) bihar dira. Nesken jokua izaten zan gehixenbat, eta bi-lau neskan artian jokatzen zan. Tortolosak lau alderdi daukaz eta jokuak be lau zati: putsasajé, bixák, hirurák eta erregeák. Aldi bakotxian tortolos guztiak lurrera bota, eta pelotia gora botatzen dan bittartian tortolosak mobidu egin bihar dira eta danak alde bardetnetniñera begira ipini, banan-banan, pelotia barriro hartu haurretik". (ETNO). [ILek azaltzen dau zihatz zelan jokatzen zan: IL, 80-82]. Ik. andadora, apone, asajietan egin, atoru bat, atoru bi..., bixak, erregeak, hirurak, putsasaje. totx. interj. (ETNO). Llamada a las ovejas. Animalixeri etortzeko diarra, ardixeri esate baterako.  Normalian repetiduta erabiltzen da: totx! totx!..., etorri arte. totxo. 1 . totxo. iz. (ETNO). Mitad de goa sin mango. [Agoia erdibitzen danian] Zati bata geratzen da atal edo kirten eratsiaz, (ezarriagaz) zein daroien berriro sutegira. Beste erdixa da totxua. Ik. burute, gerrigalda, txangot. 2 . totxo. iz. (ETNO). Tocho (lingote de hierro). Burdiñazko lingotia; lehenengo ijezketaz desbastau ondorengua. Zer ete jarabik horrek?!; totxua, forjatzeko, laban goritzen jiharduk. / Pare bat pioi bihar jittuek totxo guztiak eruateko. toz (tooz, totx). interj. (ETNO). Llamada al ganado para que venga del prado a casa [onomatopeya]. Animalixei etxera edo kortara etortzeko agintzeko diarra. Jenerala da, baiña gaunauakin erabiltzen da gehixenbat, eta ardixekin totx! gehixago. Txarri, oillo eta bilixekin beste batzuk erabiltzen dira (ETNO). Toz! toz! torri toz!... Torri Pinta! Toz! toz! toooz!.  Normalian "torri! toz!" esaten da. tra (dra). onomat. (ETNO). Rapidez e ímpetu. Bizkortasuna eta indarra. Hartu eta, tra! kendu zetsan eskutik. Harek ez zekan itxointzeko asmorik. traba. iz. (TE). Estorbo, obstáculo. Juan daneko zortzi egunian, trabia darabitt iztarrixan. traba egin. dio/du ad. (TE). Estorbar, entorpecer, obstaculizar ; impedir. Harek bixak, alkarri lagundu biharrian, alkarri traba eitten detse. traban egon. da ad. (TE). Estar estorbando. "Ser un estorbo" (TE, 679). Traban egotia, munduan gauzarik tristiena. Trabakua. b. iz. (TE). Trabakua (caserío). "Caserío en jurisdicción de Mallabia" (TE, 679). Trabakuan bazkaldu genduan ederto. trabau, trabatze [trabatu]. da/du ad. (TE). Tropezar, enredarse; trabar, enganchar. Mendixan behera natorrela, zuztar baten trabau eta jausi egin nintzan buruz behera. / Gona barrena sasixan trabatzia bada, alargunen batek beragaz pentsatzen daben siñalia, esaten daben letz. / Zer edo hala trabau dot katiori eta badabil burdixori. / Hi, tabernan larregi trabatzen haiz. Pardelorrek! (Zirik 26). trabes. 1 . trabes. iz. (ETNO). Apuesta, traviesa. Harañegungo iri-proban trabes asko ein ziran. / Idi bakarrian egindako trabesak be egoten zittuan. Idi bakarreko jokuak be izaten zittuan. Idi bakarrekuetan nardaixa atzian zabalagua izaten dok. / Berbakizun haundixak emon zittuan trabes harek ta baztarra guztietan izan ei ziran iñolazko trabesak. (Zirik 71). / Gure Galdo-txikik trabesa irabazi. (Zirik 90). Ik. joko, postura, kontrafabore. 2 . trabes. adlag. (NA). Al revés, enrevesado,-a. "Dirudiu": hori berbioi pixkat trabes antxa geratzen da, ez dakitt usatzen dan baiña... trabesa egin [trabes egin]. du ad.-esap. (OEH). Apostar, hacer apuesta. Behin ein ei eban trabesa, baietz hamalau txuleta jan. (Zirik 70). trabilla. iz. (NA). Pasador de pelo, gancho de pelo; gancho de ropa. "Erropak esegitzerakuan eureri eusteko erabiltzen dan piezia" (AN). Baitta ulia batzeko be. trago. iz. (OEH). Trago. Zurrutadia. Heldu [pitxarrari] kirtenetik eta ha zan tragua ha! (Zirik 18). tragotxo. iz. (OEH). Trago corto, trago pequeño. Tragotxo bat egin nahixan. (Zirik 123). traillan. 1 . traillan. adlag. (JSM). En cabestrillo. "Besua lotuta eukitzia, mobidu ez dein" (ETNO). Eskuturra hausi dabenetik besua traillan daroia.  Normalian besua traillan esaten da. 2 . traillan. adlag. (EEE). Atado,-a con cuerda, atado,-a en tralla. "Zamariak nor bera aurrean dela sokatik helduta eraman" (EEE, 143). Horko bidetik astua traillan eruan bihar da. trak egin. esap. (TE). Romperse, quebrarse. "Gauza trinko bat hausi edo etetzia. Sarrittan gorputzeko hazurren zarata txarra" (ETNO). / "Quebrarse los cuerpos rígidos" (TE, 680). Eskuturrak trak ein desta, eta Arnobatekuagana juan biharra dot. / Bizikletan nindoiala hormia jo neban eta belaunak "trak" egin zestan. traka-traka. onomat. (TE). Al galope. "Onomatopeya que imita el paso de las caballerías" (TE, 680). Traka-traka, zaldi gaiñian Durangon zihar.... / Zaldi gaiñian traka-traka doiazenak ikusi eta inbidixia emoten dabe.. trakada. iz. (TE). Ruido de huesos. "Sonar los huesos" (TE, 680). Trakadia sentidu dot besuan. trakatan-trakatan. onomat. (ETNO). Trote del caballo [onomatopeya]. Zaldi trotia. Zaldi gaiñian trakatan-trakatan doiazela ikustiak inbirixia emoten dau.. Ik. takatan.

ta takillatxo tango tarrua joten teilla tenedor testigu tipirri-taparra tititsu tontotu tortoillo tramankulu tremes tripasare tronpa tunante Txakarra txalopeta txanpon txapelzuri txarridun txatxarti txikita tximinixako kate txinget txir txirringa txistada txixa Txonta txorrotu txuntxur